Artykuł jest fragmentem książki „Nierówności po polsku.” autorstwa Pawła Bukowskiego i został opublikowany w Almanachu Concilium Civitas 2025/26.
Niskie wynagrodzenia nauczycieli a jakość edukacji
Wynagrodzenia nauczycieli w polskich szkołach publicznych są niskie. Tymczasem to właśnie oni są kluczowym elementem systemu edukacji, o decydującym wpływie nie tylko na jego jakość, lecz także na równość.
Znaczenie dobrego nauczyciela dla przyszłości uczniów
Prace Raja Chetty’ego i współautorów wskazują – zgodnie zresztą z intuicją – że uczennice i uczniowie, którzy mieli w szkołach dobrych nauczycieli, częściej kontynuują edukację na poziomie wyższym, osiągają w przyszłości wyższe zarobki oraz rzadziej wpadają w sytuacje problemowe (np. dziewczęta są mniej narażone na ryzyko nastoletniej ciąży). Wpływ na przyszłe zarobki jest znaczący – zastąpienie słabego nauczyciela przez jedynie przeciętnego zwiększałoby teraźniejszą wartość dochodów z całego życia klasy o mniej więcej 250 tysięcy dolarów (badanie dotyczyło USA).
Korzyści dla uczniów z mniej zamożnych rodzin
Co więcej, te efekty są proporcjonalnie większe dla uczniów pochodzących z mniej zamożnych rodzin. Badania przeprowadzone w Teksasie wykazały między innymi, że edukacja prowadzona przez dobrego nauczyciela (w porównaniu z przeciętnym) przez pięć kolejnych lat eliminuje negatywny wpływ niskiego statusu społeczno-ekonomicznego na osiągnięcia szkolne ucznia.
Negatywna selekcja do zawodu nauczyciela w Polsce
Tymczasem w Polsce selekcja do zawodu nauczyciela jest negatywna – najlepsi studenci wybierają zazwyczaj pracę w sektorze prywatnym, a nauczycielami często zostają ci z gorszymi wynikami w nauce. Tak przynajmniej sugerują badania przeprowadzone na Uniwersytecie Warszawskim, z których wynika, że im słabszy student, tym większe prawdopodobieństwo, że będzie starał się o zdobycie uprawnień nauczycielskich.
Potrzeba zatrzymania i przyciągania utalentowanych nauczycieli
Zapewnienie dostępu do edukacji wysokiej jakości wszystkim uczniom, niezależnie od zamożności ich rodzin, wymaga zatrzymania najbardziej utalentowanych nauczycieli w publicznej szkole i przyciągnięcia do zawodu nowych, zdolnych osób – nie tylko w dużych miastach, lecz także w mniejszych miejscowościach i na wsiach. Skokowe podniesienie wynagrodzeń nauczycieli jest dobrą metodą na osiągnięcie tego celu.
Związek między wynagrodzeniami nauczycieli a wynikami uczniów
Badania wskazują, że w państwach należących do OECD wzrost wynagrodzeń nauczycieli o 10% prowadzi do podniesienia wyników uczniów (mierzonych za pomocą testów PISA lub TIMSS) o 5–10%. Podobne wnioski płyną z wielu innych badań skupiających się na konkretnych krajach lub regionach.
Potrzeba kontynuacji reformy wynagrodzeń
Postulat ten wpisaliśmy na naszą listę, zanim w 2024 roku zdecydowano o podniesieniu wynagrodzeń nauczycieli o 30%. Cieszymy się z tej decyzji i ją popieramy. Niemniej podkreślamy, że nie może być to działanie wyłącznie jednorazowe – należy je kontynuować także w kolejnych latach, tak aby stale podnosić status nauczyciela jako zawodu wyjątkowo ważnego dla przyszłości naszego kraju.
Wynagrodzenia to dopiero początek
Dodatkowo zwracamy uwagę, że wysokie wynagrodzenia nauczycieli to dopiero pierwszy krok – warunek konieczny, ale niewystarczający do stworzenia publicznej edukacji wysokiej jakości. Instytucje państwowe muszą też zadbać o odpowiedni proces rekrutacji do zawodu nauczyciela, a także inwestować w jego rozwój i szkolenia. Chociaż w Polsce nauczyciele są generalnie dobrze wykształceni, to często brakuje im specjalistycznej wiedzy dotyczącej na przykład nauczania uczniów o szczególnych potrzebach.
Powyższy wpis powstał na podstawie publikacji dr. Pawła Bukowskiego w Almanachu Concilium Civitas 2025/26. Zapraszamy do przeczytania całości treści.
Teksty takie jak ten powstają dzięki wsparciu naszych patronów. Jeśli nasza misja jest Ci bliska, możesz zostać jednym z nich lub zachęcić do tego znajomych.
