Apel do Prezesa Rady Ministrów, Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej i Parlamentu Rzeczpospolitej Polskiej o przywrócenie przejrzystości finansów publicznych został podpisany przez szereg czołowych ekonomistów. Jednym z sygnatariuszy został dr. Wojciech Paczos. Całą treść listu publikujemy na naszej stronie.
My, niżej podpisani, zwracamy się o pilną interwencję w sprawie przywrócenia właściwej rangi budżetowi państwa jako głównemu planowi finansów publicznych. W ocenie ekspertów, budżety w ostatnich latach w rażący sposób łamią zasady, ramy i granice, które organy publiczne powinny uwzględniać podczas planowania, a potem uchwalania i realizowania budżetu państwa. Jednym z podstawowych zastrzeżeń jest wykluczenie z ustawy budżetowej tych wydatków, które realizowane są przez Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Polski Fundusz Rozwoju oraz emisji papierów dłużnych na pokrycie tych wydatków.
Dnia 29 czerwca 2023 r. ukazał się raport Instytutu Odpowiedzialnych Finansów, Fundacji Przyjazny Kraj oraz Instytutu Finansów Publicznych „Zagrożenia nadmiernego długu publicznego. Edycja 2023”. Jego autorzy wskazują, że pominięcie tej części operacji finansowych w ustawie budżetowej jest nieuzasadnione, ponieważ są to działania wynikające z realizacji zadań publicznych i mające poważne skutki dla całości finansów Państwa. Wybiórcze ujęcie wydatków w budżecie państwa obniża jego konstytucyjną rangę, skutkując m.in. brakiem możliwości kontroli Parlamentu nad wykonywaniem przez Rząd zadań związanych z zarządzaniem finansami publicznymi.
Eksperci zwracają też uwagę na eskalację nieprzejrzystości finansów publicznych. Z każdym rokiem jej skala zwiększa się. Według danych Ministerstwa Finansów deficyt budżetu państwa w 2022 r. wyniósł 12,6 mld zł (deficyt zapisany w budżecie). W istocie jednak prawdziwy deficyt budżetu państwa wyniósł 101 mld zł, co wynika z danych przekazywanych przez Polskę do Komisji Europejskiej. Oznacza to, że Rada Ministrów w sprawozdaniu z wykonania budżetu za 2022 r. przedstawia ok. 12% prawdziwego deficytu rządowego.
Ta sytuacja w połączeniu z innymi działaniami zaburzającymi przejrzystość finansów publicznych sprawia, że kontrola społeczna i parlamentarna nad rozporządzaniem przez Rząd środkami finansowymi obywateli jest niemożliwa. Zwróciła na to uwagę Najwyższa Izba Kontroli, w wyniku czego Kolegium NIK po raz pierwszy w historii nie wyraziło pozytywnej opinii dla sprawozdania Rady Ministrów z wykonania budżetu państwa za rok miniony. Kolegium NIK w swojej uchwale wyraziło zaniepokojenie faktem, że od 2020 r. gospodarka finansowa państwa w znacznej części prowadzona była poza budżetem państwa i z pominięciem rygorów właściwych dla tego budżetu.
„Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, że od trzech lat na niespotykaną dotychczas skalę prowadzone są działania naruszające podstawowe zasady budżetowe, w tym szczególności przejrzystości, jedności, jawności oraz roczności budżetu. Wpływają one na ograniczenie znaczenia budżetu państwa, jako najważniejszego planu finansowego państwa określonego w art. 219 Konstytucji RP oraz w art. 109 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Działania te nie tylko wpływają na zaburzenie przejrzystości prezentowanych danych o finansach publicznych, ale również uniemożliwiają ich porównanie w kolejnych latach, a co najistotniejsze utrudniają kontrolę parlamentarną społeczną nad gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych”
-uchwała Kolegium NIK w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów za rok 2022.
Obywatele mają prawo do zrozumienia sposobu pozyskiwania i wydawania środków publicznych oraz wpływania na nie. Niestety to prawo obywatelskie w ostatnich latach nie jest respektowane.
Wobec powyższej sytuacji organizacje pozarządowe i instytucje naukowe podejmują samodzielne, oddolne starania na rzecz zapewnienia dostępu opinii publicznej do kompletnej informacji o finansach publicznych. Zawiązaliśmy Koalicję na Rzecz Przejrzystości Finansów Publicznych, do której przystępują niżej podpisane organizacje. Jako Koalicja wspieramy projekt powołania przy Instytucie Finansów Publicznych Obywatelskiego Rzecznika Przejrzystości Finansów Publicznych, którego rolą będzie monitorowanie budżetowych i pozabudżetowych operacji finansowych Państwa oraz zabieganie o przywrócenie jawności i społecznej kontroli nad zarządzaniem środkami finansowymi obywateli. Rzecznik będzie działać w imieniu obywateli ze wsparciem Koalicji.
Budżet państwa jest instytucją konstytucyjną i wymaga szczególnej ochrony. Ani pandemia, ani wojna nie usprawiedliwiają umniejszania jego rangi, wyprowadzania spod kontroli społecznej ogromnych kwot wydatków publicznych oraz stosowania kreatywnych tricków księgowych w celu zaniżania deficytu budżetowego i omijania reguł budżetowych.
W związku z tym apelujemy o podjęcie natychmiastowych działań organizacyjnych i legislacyjnych:
- zabraniających stosowania zabiegów księgowych w celu zaniżania deficytu budżetowego,
- przywracających pełną kontrolę Parlamentu, a co za tym idzie – kontrolę społeczną nad pełnym, prawdziwym budżetem państwa.
Niezależnie od poglądów politycznych, paradygmatów ekonomicznych – czy to bardziej wolnorynkowych, czy to bardziej socjalnych – wszystkim nam powinno zależeć na pełnym, prawdziwym obrazie finansów publicznych. Przejrzystość finansów publicznych jest fundamentem państwa demokratycznego.
prof. Elżbieta Adamowicz, dr Jarosław Bauc, prof. Marek Belka, dr Paweł Białynicki-Birula, prof. Adam Bodnar, prof. Marek Borowski, dr Andrzej Bratkowski, dr Adam Czerniak, Alicja Defratyka, dr Sławomir Dudek, prof. Dariusz Filar, prof. Stanisław Gomułka, dr Bogusław Grabowski, dr Maciej Grabowski, dr Mirosław Gronicki, prof. Jakub Growiec, prof. Marek Gruszczyński, prof. Jan Hagemejer, prof. Jerzy Hausner, dr Jarosław Janecki, dr Janusz Jankowiak, dr Jakub Karnowski, Stefan Kawalec, dr Stanisław Kluza, prof. Marcin Kolasa, dr Antoni Kolek, Ludwik Kotecki, prof. Grzegorz Kuca, Piotr Lewandowski, prof. Iga Magda, Hanna Majszczyk, prof. Jacek Męcina, Jeremi Mordasewicz, dr Marcin Mrowiec, prof. Michał Myck, dr Jarosław Neneman, prof. Adam Noga, prof. Marian Noga, dr Andrzej Olechowski, prof. Witold Orłowski, dr Wojciech Paczos, dr Grzegorz Poniatowski, dr Jerzy Pruski, prof. Dariusz Rosati, prof. Jacek Rostowski, prof. Andrzej Rzońca, prof. Andrzej Sławiński, Kamil Sobolewski, dr Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek, prof. Janusz Szczerba, dr Mateusz Szczurek, dr Rafał Trzeciakowski, dr Konrad Walczyk, prof. Paweł Wojciechowski, dr Marcin Wojewódka, prof. Cezary Wójcik, Marcin Zieliński
Instytut Finansów Publicznych, Instytut Emerytalny, Instytut Odpowiedzialnych Finansów, Forum Obywatelskiego Rozwoju, CenEA, Centrum Myśli Strategicznych, Fundacja Wolności Gospodarczej, Instytut Badań Strukturalnych, ciekaweliczby.pl, Rada Szkolnictwa Wyższego i Nauki ZNP, Rada Towarzystwa Ekonomistów Polskich, Inicjatywa Wolne Sądy, CASE
