Komentarz do „Planu dla Gospodarki” Instytutu Strategie 2050

Eksperci fundacji „Dobrobyt na Pokolenia”: dr Joanna Clifton-Sprigg (Bath), dr Paweł Bukowski (London School of Economics), dr Paweł Doligalski (Bristol), dr Tomasz Makarewicz (Bielefeld), dr Wojciech Paczos (Cardiff), dr Łukasz Rachel (Princeton)

Z dużym zadowoleniem przyjęliśmy zaproszenie Szymona Hołowni i Katarzyny Pełczyńskiej-Nałęcz do wzięcia udziału w konsultacjach programu dla gospodarki partii Polska 2050 Szymona Hołowni. Rozumiemy, że dokument jest pierwszą propozycją i będzie ewoluował wraz z sytuacją w kraju i w ramach konstruktywnej debaty z ekspertami i obywatelami. Dokument składa się z trzech części: założenia, wyzwania i rozwiązania. Poniżej przedstawiamy nasz komentarz w punktach.

1. Pozytywnie oceniamy otwartość na debatę i zaproszenie do niej niezależnych ekspertów. Oczekujemy, że w niedalekiej przyszłości stanie się to w Polsce powszechnie uznawaną normą.
2. Pozytywnie oceniamy wszystkie założenia programu. Szczególnie bliskie jest nam pierwsze założenie: „celem dobrobyt na pokolenia”. Zgadzamy się, że na dobrobyt należy patrzeć szerzej niż tylko przez pryzmat PKB i że szerszy wskaźnik HDI jest w tym kontekście przydatny.  Podzielamy też pogląd, że u źródła przyszłego dobrobytu powinny leżeć inwestycje w kapitał ludzki, w tym w szczególności w edukację i ochronę zdrowia¹. Równie ważne dla przyszłego dobrobytu są inwestycje w transport i zieloną energię. Niezależne i godne zaufania instytucje są niezbędne dla rozwoju gospodarczego.
3. Wśród założeń brakuje dyskusji na temat krótkoterminowej, antycyklicznej, polityki makroekonomicznej, szczególnie ważnej w dobie podwyższonej inflacji. Polecamy w tym kontekście nasze stanowisko o inflacji².
4. Pozytywnie oceniamy cel poprawy wskaźnika HDI dla Polski. Uważamy jednak, że ten cel powinien być określony w wartościach absolutnych, a nie relatywnych. Od 1990 relatywna pozycja Polski w rankingu HDI poprawiła się o około 7 pozycji. Skok o 15 pozycji w ciągu najbliższej dekady jest celem bardzo ambitnym, ale trudnym do zrealizowania: relatywna poprawa w rankingu HDI zależy nie tylko od polityki gospodarczej polskiego rządu, ale również od polityki gospodarczej wszystkich rządów świata – na którą polski rząd nie ma wpływu. Cel relatywny będzie się zatem trudny do rozliczenia.
5. W programie bardzo dobrze zostały zidentyfikowane wyzwania gospodarcze. Za pierwszoplanowe uznajemy: niszczenie porządku instytucjonalnego w Polsce przez obecny rząd, rosnące nierówności, energetykę opartą na węglu, źle skonstruowany system podatkowy, niską jakość stosunków pracy oraz zły stan usług publicznych, w szczególności w zakresie ochrony zdrowia i edukacji.
6. Pozytywnie oceniamy diagnozę problemu rosnących nierówności w Polsce. Jednak w naszej ocenie w programie brakuje rozwiązań, które pozwoliłyby ten trend odwrócić: rozwiązania podatkowe są rozczarowujące, związki zawodowe są wspomniane bez konkretów, rozwiązania edukacyjne pomijają problem nierównego dostępu do szkolnictwa (patrz niżej), nie ma też propozycji ulepszających safety net³.
7. W programie brakuje wzmianki o tym, że polityka gospodarcza powinna dbać o konkurencyjność rynków, w tym rynku pracy.
8. Odnosząc się do proponowanych rozwiązań dotyczących rynku pracy, pozytywnie oceniamy plany zwiększenia roli związków zawodowych, wzmocnienia PIP i wprowadzenia rozwiązań zapewniających bezpieczeństwo zatrudnienia. Są one jednak w obecnej formie niekonkretne. Warto sięgać tutaj do doświadczeń z innych krajów, np. ze Skandynawii i Niemiec, gdzie związki zawodowe mają przedstawicielstwo w radach nadzorczych większych spółek. 
9. Zachęcamy do poszerzenia planów inwestycji w umiejętności pracowników tak, aby poza grupą blisko wieku emerytalnego aktywizować również młodych, matki powracające z urlopów, a także grupy narażone na utratę pracy związaną ze zmianami w danym sektorze zatrudnienia. Podkreślamy potrzebę posiadania jasnej polityki zwalczającej nierówności płciowe na rynku pracy.
10. Proponowane zwiększenie inwestycji w żłobki i przedszkola, a także wprowadzenia dwóch miesięcy urlopu rodzicielskiego zarezerwowanych wyłącznie dla ojców, to kroki w dobrym kierunku. Należy jednak sprecyzować ramy prawne, w jakich te reformy będą miały miejsce, by były one skuteczne w praktyce i nie obumarły śmiercią naturalną. Tu przykład należy brać z krajów, które od lat posiadają podobne rozwiązania na rynku pracy, np. Szwecji.
11. Proponujemy również inne rozwiązania wspomagające walkę z nierównościami na rynku pracy, np. obowiązek raportowania luki płacowej między mężczyznami i kobietami, czy narzędzia skierowane na zwiększenie elastyczności warunków pracy – ale nie umów⁴.
12. Kluczowa będzie też polityka migracyjna, która nie powinna się jedynie skupiać na imigracji (w tej kwestii Polska 2050 już zaproponowała pewne rozwiązania), ale także wykorzystać potencjał emigracyjny. Powroty Polaków do kraju to szansa dla naszego rynku pracy: powracający pracownicy przywożą ze sobą cenne umiejętności, a także kapitał. W programie brakuje rozwiązań, jak ich do tego powrotu zachęcić⁵.
13. Rozwiązania dotyczące reformy edukacji powinny uwzględnić również nierówny obecnie dostęp do szkolnictwa, który pogłębia nierówności edukacyjne już na wczesnym etapie życia, a to przekłada się później na rynek pracy.
14. W ramach rozwiązań podatkowych, pozytywnie oceniamy pomysł jednolitej daniny, o ile oznaczać on będzie ujednolicenie opodatkowania i oskładkowania umowy o pracę, działalności gospodarczej i umów cywilnoprawnych. Wówczas taka sama praca byłyby tak samo opodatkowana bez względu na jej formę prawną. To również znacznie uprościłoby system podatkowo-składkowy w Polsce.
15. Opodatkowanie działalności gospodarczej (DG) tak jak korporacji oceniamy negatywnie. Dochody osób prawnych są najpierw opodatkowane CITem, a potem jeszcze podatkiem od dywidend (tzw. „podatek Belki” w wysokości 19%). Zatem jeśli opodatkujemy DG takim samym CITem, to doprowadzi do faworyzowania DG względem korporacji. Jest to sprzeczne z postulatem kreowania bodźców do otwierania spółek z osobowością prawną. Jednocześnie, takie rozwiązanie prowadziłoby do większej dysproporcji między opodatkowaniem pracy najemnej i DG, co już teraz jest w Polsce problemem.
16. Uważamy, że brakuje propozycji ujednolicenia systemu ubezpieczeń społecznych, na przykład podobnych składek dla pracowników i samozatrudnionych.
17. Obecny system podatkowy w Polsce jest nieprzejrzysty, skomplikowany i degresywny. W naszej ocenia wymaga całościowej zmiany. W programie gospodarczym Polska 2050 brakuje konkretnej propozycji nowego systemu podatkowego, która określi wysokości stawek i progów podatku dochodowego. W szczególności brakuje postulatu przywrócenia progresywności systemu podatkowego w Polsce. Ma to znaczenie, bo progresywność jest w polskim kontekście konieczna do walki z nierównościami. Polecamy w tym kontekście naszą ocenę zmian podatkowych w Nowym Ładzie⁶.
18. Postulat “wprowadzenie definicji długu wg Eurostatu” jest nieczytelny. Ministerstwo Finansów obecnie publikuje regularnie informację o długu w definicjach krajowej (PDP) i europejskiej (EDP). Różnice są więc już dziś dość czytelne.
19. Uważamy, że powinien pojawić się postulat powiązania wysokości deficytu z fazą cyklu koniunkturalnego. Tak aby polityki fiskalna była prowadzona kontrcyklicznie: luzowana w dole cyklu i zacieśniania w szczycie cyklu. Konstytucyjny, sztywny limit długu do PKB działa odwrotnie: wymusza zacieśnianie polityki fiskalnej w trudnych czasach. Zachęcamy do sprecyzowania postulatów w sprawie sztywnych limitów długu i deficytu⁷.
20. Postulat wprowadzania euro jest politycznie odważny, ale wymaga przygotowania się i spełnienia kryteriów konwergencji. Przystąpienie do strefy euro wymaga dwuletniego pobytu w mechanizmie ERM II. Oceniamy, że do wprowadzenia euro niezbędna będzie stabilna koalicja z perspektywą na dwie kadencje⁸. 
21. Odpolitycznienie Narodowego Banku Polskiej i Rady Polityki Pieniężnej są w naszej ocenie dzisiaj ważniejszymi wyzwaniami niż dyskusja o przyjęciu euro.
22. Uważamy, że pozyskanie energii z samych OZE w Polsce nie wystarczy, ze względu na niestabilność tego źródła i polską geografię. Jakie jest stanowisko Polski 2050 w temacie energii jądrowej?
23. Wśród postulatów brakuje dyskusji na temat infrastruktury sieci energetycznej – co zrobić z nadwyżkami energii w dzień i niedoborami w nocy?
24. Zielona transformacja to świetna okazja, aby zwiększyć potencjał polskiego przemysłu high-tech. Warto w tym kontekście pomyśleć o wykorzystaniu polskich uczelni i aktywnej polityce przemysłowej, którą można wykorzystać jako narzędzie zmniejszania różnic gospodarczych pomiędzy regionami. Polecamy nasze opinie o drodze do net zero⁹.

1^ https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2021/07/PP-4-2021-PL-Panstwo-inwestorem.pdf

2^https://napokolenia.pl/stanowisko-1-2022-jak-obnizyc-inflacje-w-polsce-czy-miekkie-ladowanie-jest-jeszcze-mozliwe/

3^ https://napokolenia.pl/nierownosci-rownych-wyklad-pawla-bukowskiego-czesc-iii/

4^ https://napokolenia.pl/pandemia-uderzy-w-kobiety-oko-press/

5^ https://napokolenia.pl/czy-imigranci-kradna-nam-prace-i-obnizaja-zarobki-wystapienie-na-reframe-economic-forum/

6^ https://napokolenia.pl/ocena-zmian-podatkowych-w-polskim-ladzie/

7^ https://napokolenia.pl/komentarz-do-pomyslu-zniesienia-limitu-dlugu-publicznego-gazeta-wyborcza/

8^ https://napokolenia.pl/euro-w-polsce/

9^ https://napokolenia.pl/gospodarka-po-pandemii-debata-w-urbanlab-gdynia/

Teksty takie jak ten powstają dzięki wsparciu naszych patronów. Jeśli nasza misja jest Ci bliska, możesz zostać jednym z nich lub zachęcić do tego znajomych.